72 minuten. Zo lang duurde de aanslag op het zomerkamp op het Noorse eiland Utøya in 2011, waarbij 69 mensen werden vermoord en zeker 110 gewonden vielen. 72 minuten – ik heb nooit tot me laten doordringen hoe verbijsterend lang dat is. En hoeveel langer het gevoeld moet hebben voor de jongeren die vast zaten op dat eiland zonder goede verstopplekken. Die wisten dat er op ze werd gejaagd, maar niet door wie en met hoeveel en waarom.
Met Utøya 22. Juli verfilmde regisseur Erik Poppe de aanslag zeven jaar na dato. Is het niet te vroeg om dat respectvol te doen? De critici op het filmfestival in Berlijn, waar de film in première ging, waren verdeeld. Een ordinaire horrorfilm had Poppe ervan gemaakt, vonden sommigen, met tieners die in een bos worden opgejaagd door een onzichtbaar kwaad.
Horror is het. Poppe sprak overlevenden en schreef een script gebaseerd op hun ervaringen. In zijn film voert hij een fictief meisje op, Kaja, die samen met haar zusje op het eiland verblijft. De eerste 18 minuten zijn bijna ondraaglijk – het is wachten op onafwendbaar onheil terwijl Kaja nog tussen de gekleurde tentjes met haar zusje bekvecht en een wafel eet. Laat het maar beginnen, denk je, maar zodra de eerste schoten vallen, is dat natuurlijk nog erger.
Ja, Poppe manipuleert, maar hij doet dat uiterst effectief: zijn film bestaat uit een enkele take, terwijl cameraman Martin Otterbeck met Kaja mee rent, wegduikt en schuilt. Poppe laat de aanval in de bioscoop ook precies 72 minuten duren. De schoten – exact evenveel als de dader afvuurde – lijken overal vandaan te komen. Als kijker weet je dat er slechts één dader rondliep, de slachtoffers hadden die kennis niet. En stilte is nog erger, dan heb je helemaal geen oriëntatiepunt meer.
Poppe wisselt actie en rust slim af en de cast van jongvolwassenen, de toen 19-jarige Andrea Berntzen voorop, speelt angstaanjagend goed, zelfs als de dialogen naarmate de film vordert wat artificiëler worden. Wel duikt er even een verontrustende gedachte op: wat zou de nog steeds trotse Anders Breivik vinden van zijn portrettering als almachtig monster?
Poppe noemt zijn naam expres niet. Voor hem is dit het verhaal van de slachtoffers, dat wat zij niet met woorden kunnen vertellen. Niet dat je hun doodsangst door Utøya 22. Juli kunt navoelen natuurlijk, gelukkig niet. Maar wie, afgestompt door verhalen over schietpartijen en terroristische aanslagen, vooral getallen op papier is gaan zien, kan met deze hel van een film het vastgeroeste gemoed los schudden. (Recensie Volkskrant)

Noorwegen, 2018, 93 min.
Regie: Erik Poppe
Met: Andrea Berntzen, Brede Fristad e.a.